BIOS Nedir? Ne İşe Yarar?
BIOS, kelime olarak “Basic Input-Output System” teriminin kısaltmasıdır, Türkçe karşılığı “Temel Giriş-Çıkış Sistemi” manasına gelir.
BIOS, bilgisayarınızı ilk açtığınızda çalıştırılan bir takım ürün yazılımı kodudur. Bir bilgisayar ilk önyüklendiğinde, herhangi bir işletim sistemine erişimi yoktur ve sistem belleğine yada durağan(durgun) sürücülere erişemez. Sistemdeki donanım kendi başına işletim sistemini yükleyemez, bu yüzden bilgisayarın işlemi başlatacak bir şeye ihtiyacı vardır: Bilgisayar BIOS’unun birincil işlevi, ana kart üstündeki bileşenleri belirleyip başlatmak ve sistemi önyükleme için hazırlamaktır. Bu hazırlık, bileşenleri, işletim sisteminin yazılım programlarının yüklenip kontrolünü ele geçirebilmesi için ayarlar.
Bios Markaları
3 ana bilgisayar BIOS üreticisi vardır. Award, American Megatrends ve Phoenix. Dell BIOS ve IBM BIOS, üçüncü şahıslar tarafınca üretilmektedir.
BIOS; Award, American Megatrends ve Phoenix tarafınca oluşturulur ve anakarta kurulur. Bilgisayarınızı açtığınızda, POST (Açılışta Kendi Kendini Sınama) isminde olan işlemi çalıştırır. POST, sistemi başlatacak bir talimatlar dizisidir.
BIOS ek olarak CMOS ile etkileşime girer. CMOS, parolalar, durağan(durgun) sürücü ayrıntıları, tarih ve saat şeklinde kullanıcı tarafınca özelleştirilmiş verileri meblağ.
BIOS Ne İşe Yarar?
BIOS, ana kartta kurulu tüm donanımın yönetiminden görevli olan programı tanımlar ve fiziki olarak anakartın ayrılmaz bir parçasıdır. Temel bilgisayar donanımının yüklenmesinden ve işletim sisteminin önyüklenmesinden mesuldür.
BIOS işlevi, her bilgisayar başlatıldıktan sonrasında ana karta takılı tüm ekipmanların güç yönetim sisteminin performansının denetim edilmesi, sistem kaynaklarının ve yonga seti kayıtlarının başlatılması, RAM testi, klavye bağlanması, denetleyicilerin başlatılması, durağan(durgun) sürücülerin tanımlanması ve bağlanması şeklinde bir ekip kontrol prosedürlerinin gerçekleştirilmesidir.
BIOS Başlatma Sırası
Özetle genel anlamda başlatma sırası şöyleki özetlenebilir: Saat Üreteci, İşlemci ve Önbellekler, Yonga seti, Sistem belleği, PCI Aygıtları, Grafik Denetleyicisi, SATA ve IDE Denetleyicileri – Durağan(durgun) sürücüler, DVD / CD Sürücüleri, Klavye ve Fare Denetleyicileri… Son işlem ise, kullandığınız İşletim Sistemi için önyükleme yükleyicisini yüklemek ve denetimi ona iletmektir. Sürücülerin önyükleme sırasını, bir flash sürücüden, CD / DVD’den yada durağan(durgun) sürücüden önyükleme yapmanıza izin verecek şekilde ayarlayabilirsiniz.
BIOS POST (Açılışta Kendi Kendine Kontrol)
BIOS’un ilk işlevi POST’tur. POST, Açılışta Kendi Kendini Sınama anlamına gelir. Bir bilgisayar her başlatıldığında, ilk olarak bilgisayara bağlı tüm donanım ve aygıtların çalışıp çalışmadıklarını ve uyumluluğunu denetlemek olur. Bilgisayarı açarken bir çok kez bir bip sesi duymuş olmalısınız. Bu, POST’un başarıyla geçildiğinin göstergesidir. Tüm bu süreç BIOS tarafınca gerçekleştirilir.
Bootstrap Yükleyici
POST’tan sonrasında BIOS, işletim sistemini RAM’e yükler . Bu, bootstrap yükleyici isminde olan bir programın yardımıyla yapılır. Bu önyükleme yükleyicisi, işletim sistemini yükler ve bilgisayarı başlatır.
BIOS Kurulum Sistemi Destek Programı
BIOS, CMOS’tan tüm detayları ve parametreleri okur. CMOS, NVRAM’ı oluşturmak için kullanılan verimli bir depolama cihazıdır. NVRAM, disk belleği ayarları, DİSK tipi vb. şeklinde bilgisayarla ilgili tüm detayları ihtiva eder.
Sistem Hizmeti Rutinleri
BIOS’un bir öteki mühim işlevi, birkaç yazılım rutini sağlamaktır. Bu yazılım rutinleri, işlevlerini yerine getirmek için DOS, Windows vb. şeklinde büyük ve üst düzey yazılımlar tarafınca çağrılabilir. BIOS programları, sistem donanımına erişmeyi içeren tüm görevleri denetim eder. Durağan(durgun) diskten okur ve yazar, cihazlardan alınan detayları işler vb.
Bios Güncelleme
BIOS güncellenebilir. Bu da sistemi daha kesin hale getirebilir, bu tür güncellemeler çoğu zaman Gigabyte, Asus, MSI şeklinde tanınmış firmalar tarafınca yayınlanır.
► Bilgisayarınızın BIOS’unu güncellemek için mevcut BIOS sürümünü bulmanız gerekir. Bilgisayarınızın güncel BIOS sürümünü bulmanın birçok yolu vardır. Sistem bilgisi aracını kullanma kolay ve süratli bir yoldur. Başlat tuşuna basıp sistem bilgisi yazın ve aratın. Sistem Bilgilerinde, BIOS Sürümü / Tarihini kolayca bulabilirsiniz.
► BIOS sürümü hakkında bilgiye haiz olduktan sonrasında bilgisayarınızın BIOS’unu güncelleme işlemini başlatabilirsiniz. BIOS için güncellemeler olup olmadığını deneyin ve bu bilgiyi bilgisayarınızın BIOS’unun üreticisinin internet adresinden alabilirsiniz. Üreticinin internet sayfasına başarıyla girdikten sonrasında, BIOS için mevcut güncellemeleri bulmak için orada birazcık araştırma yapın. BIOS’un daha yeni bir sürümü bulunduğunu fark ederseniz, indirin.
► Sisteminiz için daha yeni BIOS sürümünü elde ettikten sonrasında muntazam ve başarıya ulaşmış bir BIOS güncellemesine hazırlamanın zamanı gelmiş anlamına gelir. IOS’u direkt Windows’tan güncelleyecekseniz, her virüsten koruma programının dönem dışı bırakıldığından ve çalışmadığından güvenli olun. BIOS’u güncellerken sisteme devamlı ve uygun bir güç deposu olmalıdır. Dolayısıyla, dizüstü bilgisayarınızda BIOS’u güncelliyorsanız, pilin bitmemesi gerekir.
► BIOS güncellemesi için lüzumlu şartları sağladıktan sonrasında sonrasında, sisteminizin mevcut BIOS’unun yedeğini almanız gerekir. Mevcut BIOS sürümünün yedeğini almak, BIOS güncellemesinde bir şeyler ters giderse size destek olacaktır. BIOS’u güncellerken herhangi bir hata meydana gelirse, yedeklemeden kolayca geri yükleyebilirsiniz. BIOS’u yedeklemek için, kolay ve süratli yedekleme için bir vasıta kullanabilirsiniz. (BIOS’u yedeklemek için en iyi araçlardan biri Universal BIOS Backup Toolkit’tir.)
► BIOS’u DOS’tan güncellemek için önyüklenebilir bir sürücü oluşturmanız ve arkasından BIOS dosyalarını bu sürücüye kopyalamanız gerekir. Arkasından sisteminizi kapatıp oluşturduğunuz usb sürücüyü kullanmak suretiyle sistemi tekrardan başlatmanız gerekir. Bundan sonrasında talimatları izlemeniz yeterlidir. (Bu işlemler esnasında ek olarak belirli bir komutu çalıştırmanız gerekecektir. Bu komut marka, model vb. bilgilere göre farklılık gösterir.) Arkasından BIOS’un güncelleme işleminin tamamlanmasını beklemeniz gerekir.
Bios Nerede Bulunur?
Bilgisayarınızın yada dizüstü bilgisayarınızın sistem kartında ufak bir mikro dönem şeklinde bulunur.
Bu mikro devrenin BIOS yazılımını geliştiren firmanın logosunun bulunmuş olduğu parlak bir holografik etiketi vardır. BIOS ayarlarının kendileri “CMOS” adlı bir yongadadır. Aynı yerde, anakartta bir pil bulabilirsiniz – BIOS ayarlarının kaybolmasını engellemiş olan budur.
BIOS Ayarları
Bugün bazı Anakartlar yerleşik BIOS Yedekleme ile gelir, böylece bir şeyler ters giderse, eski bir sürüme geri dönebilir. Bir şeylerin ters gitmesi durumunda, anakartınızı devamlı yapınak ayarlarına döndürebilirsiniz. Bilgisayarınızı ilk başlattığınızda, ya ana kart üreticisinin logo ekranını görmüş olacaksınız ya da POST neticeleri ekranını görmüş olacaksınız. Bunlardan herhangi birini gördüğünüzde klavyenizdeki “F2 = Kurulum” tuşuna basın. Sizi bilgisayarın BIOS ekranlarına götürecek anahtar budur. Bir kez orada, aşağıdakine benzer bir ekran görmelisiniz:
Bilgisayar BIOS ekranlarında gezinmek için klavyenizdeki ok tuşlarını kullanmanız gerekir.
Standart CMOS Özellikleri Ekranı
Standart CMOS Özellikleri BIOS Ekranı şunları yapmanıza olanak tanır:
Saat ve Tarih Ayarları, İşletim Sisteminizin yanı sıra buradan ayarlanabilir. Sadece, BIOS’un bu tarz şeyleri bulması ve bunlara erişmesi için Durağan(durgun) Sürücülerin burada kurulması gerekir.
Bir çok çağdaş anakart, durağan(durgun) sürücünüzü ise otomatikman algılar.
Gelişmiş BIOS özellikleri
Bilgisayarınızın önyükleme sırasını ayarlamak için, ilkin ana bilgisayarın BIOS ekranından Gelişmiş BIOS Özellikleri’ne gidin, arkasından aşağı okla Önyükleme Sırası’na gelin ve Enter tuşuna basın. Bu, size değiştirebileceğiniz seçenekleri gösteren bir ekran getirecektir.
Bazı BIOS Ekranlarında, listelenen seçenekleri görebilirsiniz. Birinci, İkinci ve Üçüncü Önyükleme Aygıtı için ne istediğinizi gelişmiş bios ayarlarından belirleyebilirsiniz.
BIOS Hakkında Sorular: BIOS hakkında daha kapsamlı informasyon sahibi olmak istiyorsanız şu sorular ve mevzular sizin için iyi birer başlangıç noktası olabilir: Bir sistemdeki BIOS’un amacı nedir? Değişik BIOS türleri nedir? BIOS açısından POST nedir? BIOS rutinleri nedir? BIOS’a nazaran EEPROM nedir? BIOS’u değişiklik yapma / güncelleme prosedürü nedir? BIOS’taki güç yönetimi seçeneği ne anlama geliyor? Hız aşırtma nedir? Kullanıcının BIOS ile gerçekleştirebileceği işlevler nedir? BIOS’un görevi nedir? BIOS yongasında bulunan güvenlik açıkları nedir? BIOS önyükleme yapılandırmaları iyi mi yapılandırılır?